زعفران به دلیل رنگ و عطر خوش، در یونان باستان بسیار مورد تحسین بوده و به عنوان دارویی برای رفع بی خوابی و برطرف کننده خماری بعد از نوشیدن شراب مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین از آن برای معطر کردن حمام و تقویت میل جنسی استفاده می کردند.
عده ای مبداء زعفران را ایالت قدیم ماد ایران می دانند، برخی از محققین نیز خاستگاه زعفران را در منطقه وسیعتری از کره زمین شامل یونان، ترکیه، آسیای صغیر و ایران میدانند.
اعراب از زعفران به دلیل خاصیت آرامش بخش آن استفاده می کردند و آنها بودند که روش کاشت زعفران را در اسپانیا آموزش دادند. شواهد زیادی دال بر این است که زعفران از اصلی ترین مواد تشکیل دهنده غذاهای اسپانیایی–عربی در آن دوران محسوب می شده است.
در قرون وسطی، زعفران به بریتانیای کبیر راه یافت. افسانه ها حاکی بر آن است که در دوران ادوارد سوم، مسافری پیاز زعفران را در حفره عصای خود پنهان کرده و از خاورمیانه به شهر والدن برد. در آنجا این پیاز کاشته و تکثیر شد که باعث رونق شهر گردید.
در دوران رنسانس، شهر ونیز مهم ترین مرکز تجاری زعفران محسوب می شد. در آن دوران ارزش زعفران به اندازه طلا بود و حتی امروزه نیز گرانترین ادویه در دنیا می باشد. ولی متاسفانه قیمت بالای زعفران منجر به تقلب در آن شد که در آن زمان متقلبان به شدت مجازات می شدند. هنری هشتم که زعفران را به خاطر عطر آن گرامی می داشت متقلبان را حتی به مرگ محکوم می کرد.
پیشینه کشت زعفران:
طبق مدارک و اسناد موجود، ایرانیان ضمن صدور زعفران به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص آن را به یونانیها، رومیها، چینی ها و اقوام سامی از جمله عربها معرفی کردند و شیوه زراعت آن را در سده های اول تا چهارم هجری به امم اسلامی پیرامون مدیترانه آموختند. به این ترتیب که نخستین زعفران کارها به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شدند، سپس کاشت زعفران در شمال افریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) وصقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفرانکاری مؤثر بودند.
مستندات تاریخی بیانگر این واقعیت است که ایرانیان از روزگاران کهن به زر و زعفران علاقه داشته اند به طوری که در جشن و سرورها و مجالس بزم مانند عروسی ها و اعیاد، یا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار قدمها می کردند. در برخی ازمراسم زعفران را به تنهایی، یا همراه با مشک وعنبر و عود دود می کردند و گلاب می پاشیدند.
زعفران در عصر هخامنشیان:
آیا می دانستید که زعفران درعصرهخامنشیان زعفران برای تزئین نان ومعطر کردن خوراکها به کار می رفته است. فردیناند یوستی ضمن شرح زندگانی داریوش نوشته است: ((شاه ایران تن خود را روغنی معطر می مالید که عبارت بود از مخلوط روغن آفتاب گردان که در پیه شیر پخته و با زعفران و شراب خرما تهیه میشد)). در دوره پارتها زعفران ایران به یونان و روم می رفت، بعدا چین هم از مشتریان زعفران ایران شد. در عصر ساسانیان کاشت زعفران در قم و بون نیز رایج گردید و مرغوبیت محصول آنها شهرت یافت. در همان روزگار زعفران در پرداخت کاغذهای گران قیمت کاربرد پیداکرد، اما پیشتر از آن محلول زعفران به عنوان مرکب تحریراستفاده می شد،وتا قرنها بعددرترکیب مرکبهای تحریر مرغوب به کار می رفته است. از انواع مرکب زعفرانی کم رنگ و پر رنگ (از زرد کمرنگ تا قرمز خونین) برای نوشتن عنوان فرمانها و نامه های سلاطین و خلیفگان و امرا، و همچنین در تحریر عنوانها و سرفصلهای کتب و رسالات و نیز در تذهیب و تشعیر ، و در تصویر ها و نقوش حواشی و متن استفاده می شده است. افزون بر اینها در تحریر دعاهای مقدس و همچنین تعویذ ها و طلسم های خاص بر روی کاغد و پارچه و گاهی کفن، مرکب زعفران به کار می رفته است.
در منابع پهلوی زعفران با نام پارسی (كركم) ثبت شده است. در يك ترجمه بندهش زعفران جزو عطرها يا گياهان خوشبوی به حساب آمده، و در ترجمه ديگری از اين كتاب، زعفران در شمار گياهان رنگ كننده پارچه ذكر شده است. كلمه زعفران يك واژه عربی يا احتمالا معرب است كه ريشه و وجه اشتقاق آن ناشناخته مانده، گویا در منابع غربی برای اين كلمه و كلمه كركم مبنای سومری عنوان شده است. اين نظر قابل تامل در صورتی به واقعيت نزديك است كه مبدا سومريان از نواحی زعفران خيز ايران باشد، يا بتوان آنها را همان بوميان رانده شده از ايران زمين، پس از هجوم آريا یی های دامدار و شبان پيشه پنداشت.
در منابع لغت فارسی و عربی دهها كلمه به معنی زعفران ثبت شده است. اما اين كلمات به ندرت در مآخذ و متون كهن فارسی به كار رفته است. مثلا كلمه كركم در نوشته ها و سروده های فارسی در موارد بسيار اندك ذكر شده است، اما كلمه زعفران با همه خصلتها و خصوصيات و خواص نباتيش مورد توجه بسياری از ادبا و نويسندگان و شاعران قرار گرفته است، به طوری كه با جرأت می توان گفت كلمه زعفران و تعبيرات و تشبيهات مربوط به آن به اندازه ای كه در منابع و متون و دواوين فارسی آمده در آثارمكتوب هيچ يك از السنه جهانی به كار نرفته است.
كشت زعفران در گذشته ای بسيار دور در غالب مناطق مركزی ايران متداول بوده است. شهرت زعفران قم در زمان قبل از اسلام حكايت از پيشينه كشت اين گياه در ايران قديم دارد. در قرن دهم ميلادی كشت زعفران توسط اعراب (كه خود اعراب نيز آن را ازايرانيان آموخته بودند) در اسپانيا متداول گرديد و متعاقب آن در قرن هجدهم در ناحيه ای به نام Walden در Essex انگلستان رواج داشته و امروزه اين محل به نام SaffronWalden معروف است.
زعفران درگذرمان